SỰ THÚ VỊ CỦA TIỂU THUYẾT
Tiểu thuyết, tự bản thân nó vốn là thứ dành cho đàn bà con nít, nghĩa là không phải có tính chất khiến những người lớn thông minh phải đổi sắc diện hay ánh mắt khi đọc và sau khi đọc xong phải đập bàn luận thuyết gì cả. Người đọc tiểu thuyết mà nghiêm trang chỉnh sửa cổ áo, nghiêm túc tập trung cúi đầu kính cẩn thì hoặc là đùa chơi hoặc là vì có tình tiết truyện nào đó thú vị. Nhưng thực tế nếu có cách hành xử đến mức như thế thì phải nói đó là điệu bộ của kẻ tâm thần. Ta có thể lấy ví dụ như trong một gia đình kia người vợ đang đọc tiểu thuyết còn ông chồng thì đang soi gương thắt cà vạt chuẩn bị đi làm. Khi đó ông chồng hỏi vợ dạo này có truyện gì thú vị không em thì người vợ trả lời “Dạ truyện “Chuông nguyện hồn ai” của Hemingway thú vị lắm ạ”. Người chồng vừa bắt đầu cài nút áo ghi lê vừa hỏi tiếp với giọng điệu của một kẻ đần độn rằng tình tiết câu chuyện ra sao em. Thế là người vợ được dịp kể lể chi tiết về câu chuyện rồi bị sự giải thích của chính mình làm cho cảm kích mà sụt sủi nước mắt. Ông chồng mặc áo vét vào và nói “Chà, có vẻ thú vị đấy nhỉ”. Sau đó người chồng đi làm, đến tối nếu có dịp xuất hiện nơi salon văn nghệ nào đó sẽ nói đại khái là “À nếu như có tiểu thuyết nào đáng đọc gần đây thì chắc hẳn phải là “Chuông nguyện hồn ai” của Hemingway đấy nhỉ”.
Tiểu thuyết là thứ tệ hại khốn khổ như vậy nên thực sự nếu có thể lừa gạt được đàn bà con nít là đã thành công rực rỡ rồi. Cách thức lừa đàn bà con nít thì rất phong phú đa dạng. Hoặc là khoác lấy dáng vẻ nghiêm trang, hoặc thể hiện ra vẻ kiều diễm, hoặc dối trá rằng mình xuất thân danh gia vọng tộc, hoặc phô bày kiến thức vớ vẩn chẳng ra gì, hoặc phát biểu về gia cảnh bất hạnh của mình bất chấp xấu hổ và thể diện, tức là mặc dù ý đồ của anh đã hết sức rõ ràng là muốn mua chuộc lòng thông cảm của phụ nữ thì cũng có những thằng ngu ngốc như nhà phê bình vì miếng cơm manh áo sẽ tung hô tận mây xanh đến mức làm cho anh phải kinh ngạc sửng sốt.
Cuối cùng, tôi muốn nói thêm là ngày xưa có một tác giả tên là Tanizaki Bakin [2] viết truyện cũng chẳng lấy gì làm thú vị lắm nhưng trong lời đề tựa tác phẩm tâm huyết cả đời của mình là “Bát khuyển truyện” có viết rằng nếu tác phẩm này có thể làm cho vài người đàn bà con nít tỉnh ngủ thì tôi thật lấy làm hạnh phúc. Ðể làm cho đàn bà con nít tỉnh ngủ, ông ta phải làm hư đôi mắt của mình và phải sáng tác bằng cách đọc cho người khác ghi chép. Thử hỏi còn sự ngu ngốc nào hơn?
Có thể là lạc đề nhưng mà lâu rồi tôi có đọc một tác phẩm của Toson [3] tên là “Trước bình minh”. Trong đêm mất ngủ, tôi đọc một mạch đến sáng cho hết tác phẩm và rồi buồn ngủ quá nên tôi đã ném quyển sách dày cui đó lên đầu giường và ngủ thiếp đi. Trong giấc ngủ say tôi đã nằm mơ. Giấc mơ đó không có chút nào, à hoàn toàn không có liên quan gì đến quyển sách vừa đọc. Sau này hỏi ra tôi mới biết tác giả đó phải mất mười năm trời mới viết xong quyển sách kia.
(Nguồn: http://www.aozora.gr.jp/cards/000035/files/1604_18107.html )
Trong nguyên tác, “Mùa thu” là “Aki” あき có vần A nên tác giả mới mở ngăn kéo vần A thấy có “Ai” 愛 (tình yêu), “Aoi” 青 (màu xanh), “Aka” 赤 (màu đỏ), “Aki” 秋 (mùa thu)… Khi chuyển dịch sang tiếng Việt chúng tôi đổi thành vần “T” và những từ liên quan chúng tôi cố gắng chuyển vần “T” như “tình yêu”, “xanh thẳm”, “đỏ thẫm”, “mùa thu”…để độc giả có thể phần nào hiểu được văn cảnh câu chuyện. Thêm một điều nữa là những câu ghi chép trong truyện viết bằng chữ Katakana chứ không phải bằng Hiragana nên chúng tôi in đậm để nhấn mạnh. Truyện được dịch từ nguyên tác trên trang mạng kho sách ngoài trời Aozora:
http://www.aozora.gr.jp/cards/000035/files/236_19996.html
* * *
[2] Tức là nhà văn Kyokutei Bakin 曲亭馬琴 (1767-1848) thời hậu kỳ Edo. Ông đã bỏ ra 28 năm để hoàn thành kiệt tác “Bát khuyển truyện” 南総里見八犬伝 (Tám chú chó nhà Satomi), một bộ tiểu thuyết kiếm hiệp gồm 106 quyển. Bakin bị mù nên phải sáng tác bằng cách đọc cho người khác ghi lại.
[3] Nhà văn Shimazaki Toson 島崎藤村 (1872-1943) là nhà thơ và nhà văn thời Minh Trị. Sáng tác của ông rất phong phú. Về thơ có thi tập “Rau non” 若菜集 theo khuynh hướng chủ nghĩa lãng mạn, về tiểu thuyết ngoài tác phẩm “Phá giới” 破壊 xác lập vị trí nhà văn của mình, Toson còn có các tác phẩm tự truyện theo chủ nghĩa tự nhiên như “Mùa xuân” 春, “Nhà” 家, “Phong ba”嵐… Trong đó, tác phẩm “Trước bình minh” 夜明け前 là tác phẩm tâm huyết cả một đời của Toson.
LƯU TRỮ VẦN “T”: “MÙA THU”
Nếu trở thành nhà thơ chuyên nghiệp, ta không biết khi nào sẽ được đặt viết bài, vì thế phải thường xuyên chuẩn bị trước thi tứ.
Chẳng hạn nếu như có yêu cầu viết về mùa thu, ngay lập tức tôi mở ngăn kéo vần “T” thấy có những ghi chú như “tình yêu”, “xanh thẳm”, “đỏ thẫm”, “mùa thu”… rồi thì sẽ chọn những mảnh ghi chú về mùa thu và từ từ thong thả xem kỹ lại…
Chuồn chuồn. Trong suốt. Có mảnh ghi chú như vậy.
Có lẽ đây là từ chỉ dáng vẻ bay lượn của đám chuồn chuồn yếu ớt vào mùa thu, như thể nhục thân đã chết đi chỉ còn bay với tinh thần vậy. Trong ánh nắng thu, thân thể chuồn chuồn nhìn như trong suốt.
Mùa thu là một mẩu còn sót lại của cơn cháy mùa hè. Có mẩu ghi chép như thế. Mảnh đất cháy đen.
Mùa hạ là đèn chùm. Mùa thu là đèn lồng. Có mảnh ghi như thế.
Hoa cúc cánh chuồn. Bi thảm.
Có lần nơi tiệm mì soba vùng ngoại ô, trong lúc chờ món mì lạnh, tôi mở một tạp chí ảnh đã cũ đặt trên bàn và nhìn thấy một tấm ảnh chụp về trận thiên tai. Trên cái nền đồng hoang cháy trơ trụi chỉ có một cô gái trẻ mặc yutaka kẻ sọc ngồi xổm trên đất với vẻ mệt mỏi chán chường. Tôi ngay lập tức yêu cô gái khốn khổ ấy đến mức ngực tôi như bùng cháy. Thậm chí còn cảm thấy một thứ ham muốn tình dục đáng sợ nữa. Dường như nỗi bi thảm và ham muốn tình dục là hai mặt đối lập thì phải. Tôi khổ sở đến mức nghẹt thở. Nếu đi đến cánh đồng cháy trụi có loài hoa cúc cánh chuồn để gặp nàng, chắc tôi cũng cảm thấy khổ sở y như vậy. Hoa bìm bìm mùa thu cũng làm tôi nghẹt thở trong thoáng chốc như như hoa cúc cánh chuồn.
Có mảnh giấy ghi “ mùa thu đến cùng với mùa hạ ”.
Mùa thu ẩn náu lén lút âm thầm trong mùa hạ. Mặc dù mùa thu luôn có mặt nhưng người ta bị sự oi bức đánh lừa nên không thể nhìn thấu suốt mà thôi. Khi ta chú ý lắng tai nghe sẽ nhận ra tiếng côn trùng kêu đồng thời với mùa hạ đến. Nếu ta để tâm quan sát ngoài vườn sẽ phát hiện hoa chuông cũng nở ngay khi chớm hạ. Chuồn chuồn vốn là côn trùng mùa hạ và cả những cây hồng cũng kết trái vào giữa mùa hạ đấy.
Mùa thu quả là một con ác quỷ gian tà. Nó đã sửa soạn xong xuôi hết trong mùa hè rồi ngồi xổm đó mà mỉm cười nhạo báng. Nếu bạn có đôi mắt nhạy bén của nhà thơ như tôi thì bạn có thể nhìn thấu suốt được điều này. Khi nhìn thấy người trong nhà nô nức bàn bạc xem mùa hè nên leo núi hay tắm biển, tôi lúc nào cũng cảm thấy tội nghiệp. Vì mùa thu đã lẩn lút đến cùng với mùa hè rồi mà. Mùa thu đúng là một kẻ tinh quái bám rễ sâu dày.
Kể truyện ma. Ðấm lưng. A lô, a lô.
Mời chào. Cỏ lau. Phía sau chắc có bãi tha ma.
Khi hỏi đường đi, người phụ nữ câm lặng, cánh đồng hoang cỏ cháy.
Có nhiều mẩu ghi chép tôi cũng không hiểu lắm. Chắc hẳn là tôi muốn ghi chép lại cho mình điều gì đó nhưng động cơ vì sao thì tôi cũng không rõ nữa.
Nhìn ra ngoài cửa sổ thấy đàn bướm mùa thu xấu xí bay tán loạn trên mảnh đất đen ngoài vườn. Dị thường. Ý chí mạnh mẽ sẽ giúp ta sống sót, không chết. Nhất quyết không phải là vô vọng.
Có mảnh giấy ghi như thế.
Khi viết những điều này ra tôi đang vô cùng đau khổ. Tôi không thể quên những lời này đã được viết ra khi nào. Nhưng bây giờ tôi chưa muốn nói đến.
Có mảnh giấy ghi “ bãi biển bị bỏ mặc ”.
Bạn có từng đến bãi tắm biển mùa thu chưa? Những chiếc dù che nắng mùa hè sặc sỡ bị đánh dạt vào bờ, dấu vết của hoan lạc, những chiếc lồng đèn mặt trời bị vứt bỏ, kẹp tóc, giấy vụn, mảnh vỡ đĩa hát, chai sữa rỗng… khiến biển đục ngầu đỏ quạch, sóng vỗ chậm chạp ì ầm.
Bà Ogata có một đứa con.
Hễ đến mùa thu, da khô, nhớ về dĩ vãng.
Phi cơ, mùa thu là tuyệt nhất.
Những điều này tôi cũng không hiểu rõ lắm nhưng dường như nó là câu chuyện mà tôi nghe lỏm được vào mùa thu rồi cứ thế mà chép lại.
Ngoài ra còn có những mẩu ghi chép như thế này nữa.
Nhà nghệ thuật chắc chắn lúc nào cũng phải làm bạn với những kẻ yếu thế.
Những lời như vậy được viết ra dù chẳng liên quan một chút nào đến mùa thu cả. Có lẽ đây có thể gọi là “tư tưởng theo từng mùa” chăng?
Ngoài ra còn có “nông dân”, “sách tranh”, “mùa thu và quân đội”, “mùa thu và con tằm”, “đám cháy”, “khói lửa”, “chùa chiền”… Tôi đã viết lung tung đầy những từ ngữ như thế.