ABE KOBO
Abe Kobo ( 安部公房 An Bộ Công Phòng) là một gương mặt quan trọng trong nền văn học hiện đại Nhật Bản. Ông sinh năm 1924 tại Tokyo và mất năm 1993. Từng tốt nghiệp Ðại học Tokyo chuyên ngành Y học nhưng ông từ bỏ nghề bác sĩ mà chuyên tâm vào viết lách văn chương, gặt hái được nhiều thành công lớn. Tiếng tăm và ảnh hưởng của Abe Kobo không chỉ giới hạn trong nền văn học Nhật Bản mà còn vươn xa đến tầm quốc tế. Các tác phẩm của ông ngay từ lúc còn sinh thời đã đạt nhiều giải thưởng quan trọng trong nước và quốc tế. Năm Chiêu Hòa thứ 26 (1951), tác phẩm “Bức tường” ( 壁 Kabe) nhận được giải thưởng Akutagawa. Tác phẩm “Người đàn bà trong cồn cát” (砂の女 Suna no onna) in năm 1962 đã nhận được giải “Ðộc mãi văn học thưởng”, và cùng năm đó được nhận giải tác phẩm văn học nước ngoài ưu tú nhất của Pháp… Ngoài ra, ông còn một loạt tác phẩm quan trọng khác như “Gương mặt tha nhân” ( 他人の顔 Tanin no Kao), “Con thuyền Sakura”, “Người hộp”… và nhiều truyện ngắn có giá trị khác.
Truyện ngắn “Trăng cười” sau đây được dịch từ nguyên tác Nhật ngữ “Warau Tsuki” (笑う月), trong tuyển tập truyện ngắn cùng tên tái bản lần thứ 24 do Nhà xuất bản Shinchosha ( 新潮社 Tân Triều Xã) ấn hành năm 2001. Truyện ngắn này cho chúng ta thấy rất rõ dấu vết của những phân tích y học đã ảnh hưởng đến phong cách viết văn của Abe Kobo ra sao. Mối liên hệ giữa giấc mơ và sáng tác tác phẩm được Abe Kobo nêu lên rất tài tình.
TRĂNG CƯỜI
Trong tầm kinh nghiệm của tôi thì một giấc mơ dù vui vẻ đến đâu cũng không bao giờ trở thành hiện thực vui vẻ đến vậy. Nhưng trái lại, tôi thấy rằng những cơn ác mộng, trong nhiều trường hợp, lại dự báo một nỗi hãi sợ bất an trong hiện thực còn nhiều hơn thế.
Như trường hợp của tôi chẳng hạn. Trong một giấc mơ sâu thẳm quen thuộc nhất đã ám ảnh tôi không biết bao nhiêu lần, đó là cơn ác mộng có một mặt trăng cười xua đuổi tôi. Tôi nghĩ rằng lần đầu tiên tôi gặp cơn ác mộng này là vào thời tiểu học. Nỗi sợ hãi ám ảnh tôi nhiều ngày sau đó, đến mức khi đêm xuống, cứ nghĩ đến chuyện phải đi ngủ là tôi lại cuống cuồng lo sợ. Tôi nhớ không được chính xác lắm, nhưng thường thì cứ một chu kỳ khoảng nửa năm đến một năm, cơn ác mộng mặt trăng cười lại đến viếng thăm tôi. Lần cuối cùng là khoảng chừng mười năm trước.
Ba mươi năm đã trôi qua, nỗi sợ hãi về cơn ác mộng mặt trăng cười vẫn theo đuổi tôi liên tục.
Là như thế này. Lơ lửng trên mặt đất khoảng ba mét, một vầng trăng tròn màu cam, đường kính khoảng một mét rưỡi, chầm chậm đuổi theo tôi. Nhìn nghiêng, gương mặt nó giống như nhãn hiệu của loại xà bông Hoa Vương [1]. Nó cho tôi cảm giác như một cái môi rách rưới kéo dài đến tận mang tai của một con quái vật vô tình. Thêm vào đó, nó còn phát ra một thanh âm nữa. Nói theo hình ảnh bây giờ, thì thanh âm đó giống như tiếng rù rì máy móc của thanh âm điện tử được sử dụng trong các bộ phim khoa học giả tưởng. Tôi chạy vòng vòng theo con đường mòn xa lạ. Cuối cùng tôi chạy đến mái hiên nhà. Khi luồn tay ra sau đóng cửa lại, tôi có cảm giác ghê tởm rằng một phần của mặt trăng bị kẹt cứng vào cánh cửa đã đóng kín. Và tôi thức dậy.
Không biết tại sao tôi lại hãi sợ hình ảnh mặt trăng đó đến vậy. Tôi sợ gì chứ nhỉ? Một gương mặt cười, một tiếng động rù rà rù rì hay cảm giác sợ bị tóm gọn nơi cánh cửa đã đóng lại đằng sau. Gương mặt cười đã kỳ dị rồi. Khi ngẫm nghĩ, tôi thấy hình ảnh mặt trăng cười có lẽ giống với hình quân bài Joker trong bộ bài tây hơn là giống với nhãn hiệu xà bông Hoa Vương. Dù vậy, gương mặt đó cũng tương xứng với cảm giác hãi sợ đấy chứ. Ây dà, đáng lẽ mình phải nghĩ ra chính cái sự xua đuổi mới là điều đáng sợ chứ nhỉ. Tôi có cảm giác rằng đầu tiên chỉ là nỗi sợ hãi bị truy đuổi mà thôi. Về sau thì nỗi hãi sợ đó mới hiện hình ra thành hình ảnh mặt trăng cười. Nhưng cứ cho đây đơn thuần chỉ là giấc mơ về nỗi hãi sợ quái vật, thì con quái vật với mấy chục cái sừng có vảy trên đầu mà tôi đã nhìn thấy vào lúc nào đó mới đầy đủ sức mạnh tấn công hơn chứ nhỉ?
Chắc có lẽ là chính cái tâm lý hãi sợ được tạo thành trong khi ngủ đã phóng chiếu ra thành hình ảnh mặt trăng cười trên phông nền của giấc mơ. Chỉ có điều tôi không hiểu tại sao ảnh tượng cực hạn của nỗi sợ lại là hình ảnh mặt trăng cười. Có lẽ không có lý do nào chăng? Nếu gặp một con quái vật có vảy trong đời mà cảm thấy kỳ dị thì còn có thể hiểu được, nhưng đối với mặt trăng cười thì đúng là thần hồn nát thần tính. Phải chăng chúng ta nên giải thích giấc mơ như là giấc mơ thôi. Còn việc phán đoán ý nghĩa của giấc mơ như trên thật chẳng có gì là thú vị.
Khi tôi ngước mắt lên nhìn bầu trời đêm, hình ảnh những ngôi sao phản chiếu trong tầm mắt ta, trong nhiều trường hợp nó điều chỉnh ánh mắt, làm cho ta không thấy được chúng nữa. Và ngược lại khi ta hướng về phía khác, hình ảnh của chúng lại quay về trong tầm mắt ta. Ðó là hiện tượng phân chia cơ năng giữa bộ phận trung tâm của cương mô với vùng ngoại vi. Tôi cho rằng mối quan hệ giữa giấc mơ và hiện thực cũng giống như thế. Hiện thực được nắm bắt một cách rõ ràng nhờ vào phần trung tâm của ý thức, còn giấc mơ chỉ được nắm bắt ở vùng ngoại vi và đặt vào trung tâm khiến cho chúng ta đánh mất đi bản chất của sự vật.
Cũng như việc nhân cách hóa đã làm sai lạc ý nghĩa hành vi của động vật thì cũng giống như thế khi phiên dịch sang ngôn ngữ tỉnh thức (mối quan hệ nhân quả), cái bản chất thực sự của giấc mơ đã bị bào mòn, phai nhạt đi. Vì thế chúng ta đừng thêm những cách giải thích tệ hại vào làm gì mà cứ để nguyên vậy như giấc mơ chỉ là giấc mơ thôi.
Trước đây, không nhớ chính xác là vào lúc nào nữa, tôi có đọc được một bài báo rất thú vị giải thích giấc ngủ của chúng ta.
Người ta đã đưa ra một cách giải thích rằng tế bào thần kinh của đại não là khí cụ phát quang và chúng ta hay lầm tưởng khi mình ngủ thì ánh sáng tắt đi. Hình như lượng phát quang của đại não là nhất định và để duy trì sự sống khi ta ngủ thì chỉ có một bộ phận nào đó tắt ánh sáng đi thôi còn các bộ phận khác vẫn phát quang theo tỉ lệ nghịch. Vùng tối càng mở rộng thì vùng sáng càng tập trung và sáng hơn. Và ngay khi đại não tỉnh thức nhất thì vùng sáng chỉ còn lại một điểm và vùng tối lại càng sâu dày hơn. Khi chúng ta ngủ lại thì điểm sáng tập trung đó lại khuếch tán dần ra và toàn não bộ chúng ta được bao bọc trong một làn ánh sáng mờ nhạt.
Mặt khác, não bộ chúng ta cũng có hai trạng thái tương ứng nhau giữa khi ngủ và khi chúng ta tỉnh thức. Nhưng dường như là nếu chúng ta thức quá lâu và tập trung quá độ thì não bộ chúng ta không thể duy trì lượng phát sáng ra toàn thể được. Ánh sáng ngập tràn não bộ sẽ dần dần thẩm thấu ra vùng ngoại vi và chúng ta sẽ rơi vào trạng thái gần như là ngủ gật. Do đó, nếu chúng ta càng tập trung tinh thần bao nhiêu thì chúng ta sẽ càng dễ đạt đến gần trạng thái ngủ bấy nhiêu.
Mặc dù nói rằng giấc mơ không bị vướng phải màng lưới của ý thức nhưng chúng ta không thể nào xem thường nó được. Bởi chính sự linh hoạt của tư tưởng thường xuyên được tiến hành ở vùng ngoại vi của ý thức. Kinh nghiệm của tôi cho thấy rằng khi có nhiều sức ép của công việc khiến tinh thần càng phải năng động bao nhiêu thì chúng ta càng ngủ mơ nhiều bấy nhiêu. Không chỉ số lần ngủ mơ tăng lên mà nội dung của giấc mơ cũng phức tạp lên nhiều, trở nên rõ ràng cụ thể tới từng chi tiết nhỏ nhất. Và những ý tưởng của chúng ta do đó cũng được thăng hoa bay bổng. Cho dù mở động cơ hết tốc lực, mà cứ chạy theo quãng đường bản đồ vạch sẵn thì cũng chưa được. Lúc nào đó nếu ta không chạy qua vùng ngoại vi xa lạ, lệch khỏi lộ trình quy định, thì chúng ta sẽ không thể đến nơi mình muốn đến (là tác phẩm).
Có lẽ giấc mơ chính là động cơ hỗ trợ mà chúng ta không ý thức được. Chí ít ra thì nó cũng là một quyển sổ sáng tác được liên tục ghi dưới vùng tiềm thức. Tuy nhiên, những điều kỳ quái trong giấc mơ ngay khi được phơi ra ánh sáng ngày thì màu sắc lập tức phai nhạt và bắt đầu bị biến chất mất đi. Nếu như chúng ta có ý định sử dụng chúng một cách hữu hiệu thì hãy chế biến chất liệu này khi chúng còn tươi mới. Vì thế mà một vài năm sau này, tôi luôn mang theo một cái máy ghi âm gối đầu giường để có thể ghi lại ngay những giấc mơ sống động của mình.
Như vậy, cái tinh yếu nhất đối với tôi không phải là bản thể hay bản chất của mặt trăng cười mà chỉ là hình ảnh trăng cười mà thôi.
* * *
[1] Xà bông Hoa Vương (花王石鹸 Kaou sekken) là một loại xà bông rất nổi tiếng ở Nhật Bản. Logo của loại xà bông này là hình ảnh một vầng trăng khuyết, giống như gương mặt cười nhìn nghiêng.