Sang năm mới, thời tiết ngàymộtấm lên.
khôngkhí mùa xuân tràn ngậpkhôngkhí, gió đùa dương liễu xóađidấu vết của tuyết động, gió mơn trớn những cành khô trơ trụi, những ngọn cây già khẳng khiu cũng xuấthiệnnhững chồi non mới.
Theo lệnh của Phó tứ lão gia, người hầu kê vào trong thư phòng thêmmộtbình phong lớn bằng gỗ khắc tranh sơn thủy, chia đôi thư phòng, tạo thành chỗ ngồi học của Phó Vânanh.
Khi Tôn tiên sinh kiểm tra việc học của Phó Vân Khải và Phó Vân thái bên ngoài bình phong, nàng ngồi ngay ngắn sau bình phong tập trung luyện chữ.
Tiên sinh cho nàng học lại từ đầu, nàngkhôngcó gì oán giận bởi tuy nàngđãnhận mặt được mấy ngàn chữ nhưng chưa đọc nhiều sách. Dựa vào những kiến thức kiếp trước, có lẽ nàng nhất thời có thể qua mắt được tiên sinh, nhưng cùng lắm là ăn gian đượcmộtnăm học. Giờ bắt đầu lại từ đâu, nàng quyết tâm nghiêm túc học hành, đọc sáchkhôngphải là chuyện ngàymộtngày hai, muốn học hành có thành tựu để có thể trổ hết tài năng, đầu tiên phải khổ luyện. Nàngkhôngthể bởi vì bản thân giỏi hơn hai ngườianhham chơi kiamộtchút mà tự cao tự đại.
Bên ngoài bình phong, Tôn tiên sinh răn dạy hai học sinhmộtchập, phạt bọn họ chép sách. Tay Phó Vân Khải và Phó Vân Tháiđãhết đau,khôngdám lý do lý trấu gì, haianhem chỉ dám bĩu môi, trợn mắt sau lưng Tôn tiên sinh.
Tôn tiên sinh bỗng nhiên quay đầu lại.
Hai người đều giật mình.
Phó Vân Thái phản ứng nhanh hơnmộtchút, quay mặtđigiả vở lật quyển “Tiểu học tập giải” ở bàn bên cạnh ra xem,khôngdám nhìn thẳng vào tiên sinh.
Phó Vân Khảikhôngkịp thay đổi nét mặt, chớp chớp mắt, hy vọng tiên sinhkhôngđể ý nhưng cuối cùng lại thấy Tôn tiên sinh mặt mày u ám, xách tai Phó Vân Khải đẩy ra khỏi thư phòng, bắt đứng phạt trong viện.
Bên ngoài cũngkhôngcòn quá lạnh nhưng người đến ngườiđinhiều,trênhành lang, đám bà tửđiđilại lại trước mặthắn. Tuy họ cố gắngkhônglộ ra nét mặt gì khác thường nhưnghắnvẫn có thể thấy đượcsựchâm biếm trong đáy mắt họ, Phó Vân Khải xấu hổ đến mức đến vành tai cũng đỏ lên, hậnkhôngthể chui xuống khe đất nào đó trốn.
Nhất là khi nghe thấy tiếng Tôn tiên sinh khen ngợi ngũ muội muội từ đằng sau lớp rèm mỏng bên cửa sổ vọng lại,hắncàngkhôngbiết giấu mặt vào đâu.
Vén rèm, nha hoàn mang bài tập Phó Vânanhđãviết xong ra đưa cho tiên sinh. Tôn tiên sinh cầm lấy, xemthậtkỹ càng,trênmặt lộ ra khen ngợi nhưng đồng thời cũng là tiếc hận. Nếu ngũ tiểu thư mà là con trai, ông sao phải lo lắng đến thế này, cứ thế này ông lo mình chẳng thể hoàn thành tâm nguyện của Phó tứ lão gia.
Ông trở về bên giá sách, lấy ra hai cuốn sách chép tay,mộtquyển “Tính lý tự huấn”,mộtquyển “Thiên tự văn”
“Bắt đầu từ cương lĩnh, đầu tiên đọc đoạn dài, tiếp đó đoạn dài phân thành các ngắn, đoạn ngắn phân thành các cụm câu, mỗi ngày đọc đoạn, mỗi đoạn đọc 300 lần. Từ ngày mai bắt đầu đọc, mỗi ngày thuộc lòngmộtđoạn ngắn, cáchmộtngày đọc lại cho ta nghe (khôngnhìn sách).”
Đưa hai quyển sách cho nha hoàn, Tôn tiên sinh dạo bước đến phía trước tấm bình phong, vuốt chòm râu, cao giọngnóivọng vào.
Phó Vânanhmở sách ra, lướt quamộtlượt, trước kia nàngđãtừng học “Thiên tự văn”, giờ đọc vài lần chắc hẳn có thể lại thuộc nằm lòng, nhưng “Tính lý tự huấn” nàng chưa học bao giờ.
Nàng khép sách lại: “Học sinh nhớ rồi ạ.”
Tôn tiên sinh cũng dạy Phó Vân Khải và Phó Vân Thái như thế, đầu tiên học thuộc lòng, chưa cần phải hiểu từng câu từng chữ nhưng phải thuộc từ đầu chí cuối, thuộc làu làu. Tiên sinh chọn ngẫu nhiênmộtcâu bất kỳ, họ phải lập tức đọc được câu tiếp theo. Học thuộc rồi, tiên sinh mới giảng giải chi tiết ý nghĩa của từng đoạn.
Triều đại này quy định nền tảng của việc học của ngườiđithi là Tứ thư và Ngũ Kinh, “Dịch”, “Thư”, “Thi”, “Xuân Thu” và “Lễ”. Đề thi cũng dựa vào những câu chữ trong đó. Muốn thăng quan tiến chức ắt phải tham gia khoa cử cử.đithi quan trọng nhất là viết văn giải đề, muốn viết cho tốtthìphải hiểu được Tứ thư, Ngũ kinh. Triều đình quy định đề thiyêucầu giải thích ý nghĩa củamộtcâu trong sách, chỉ có thể căn cứ vào Trình Chu lý học để giải thích, viết thành văn, phải dựa theo phương pháp giải kinh của Trình Di, Chu Hi, mỗi chữ, mỗi câu đều phải chặt chẽ tuân thủ quy phạm của Trình Chu lý học [1].
[1] Lý học làmộttrường phái của Nho giáo, được khai sinh bởi Trình Di, phát triển bởi Chu Hi, học trò bốn đời của ông, nên còn được gọi là Trình Chu lý học. Trình Di, Chu Hiđãgiải thích và phát triển các tư tưởng của Nho giáo (chủ yếu trong Ngũ Kinh) theo quan điểm lý học. Lý học sau nàyđãđược coi như trường phái chính thống của Nho giáo dưới triều Minh – Thanh. Trong truyện này, tác giả sử dụng phần nhiều bối cảnh nhà Minh, là lúc lý học thịnh hành, nên sĩ tửđithi cũng phải giải thích Tứ thư, Ngũ kinh theo tư tưởng của lý học.
Huyện Hoàng Châu xưa naykhôngcó truyền thống khoa cử, con cháu nhà bình thườngđithi, có thể đỗ tú tàiđãcảm thấy mỹ mãn, đậu tới cử nhânthìlà tổ tiên phù hộ, cả nhà có thể theo đó mà phất lên trông thấy. Sau khi đỗ cử nhân, đa phần bọn họ chọn cách dùng tiền lo lót để tìm lấymộtchức quan béo bở, rất ít người tiếp tục kiên trì khổ luyện, trổ hết tài năng để thi hội.
Thứ nhất, thí sinh Giang Nam mỗi người đều học rộng tài cao, chiếm hơn nửa số tiến sĩ được yết bảng, còn lại là học sinh từ Bắc Trực Lệ và các tỉnh phụ lân cận, học sinh từ các châu huyện xa xôithìtừ học thức đến tầm nhìn đềukhôngbằng họ. Mỗi đợt thi hội, học sinh cả nước đều tề tựu về kinh sư,anhtài hội tụ, mỗi người đều xuất khẩu thành thơ, tài cao ngất trời, là rồng phượng trong cõi người. So với họ, cử nhân từ những địa phươngnhỏnhư huyện Hoàng Châu đến tư cách mở miệngnóichuyện cũngkhôngcó,nóigì đến chuyện cạnh tranh. Thứ hai, thi tiến sĩ tốn quá nhiều tiền, về sau xã giao lui tới cũng cầnkhôngít bạc, gia đình bình thườngkhôngkham nổi. Giang Nam giàu có sung túc, học sinh mới có thể thoải mái tiêu dùng.
Học sinh từ các châu huyện xa xôi lên kinh dự thi hội, hoặc là cực kỳ tự tin vào tài học của mình, cảm thấy bản thân tám phần là có têntrênbảng,khôngcam lòng từ bỏ, hoặc là xuất thân từ gia đình giàu có,khôngtiếc tiền, nhân cơ hội này để ra ngoài cho thông tỏsựđời.
nóicách khác, đỗ tú tài là đạt được mục đích học tập. Đỗ cử nhân là niềm vui ngoài ý muốn. Riêng Phó Vân Chương, người còn trẻ mà đỗ cử nhân như y, huyện Hoàng Châu chỉ có mình y, cả huyệnkhôngcó tiên sinh nào dám dạy y, cũngkhôngdạy nổi y.
Do vậy, tiên sinh chỉ dạy chương trình học cơ bản xunh quanh thi đồng sinh và thi hương, chỉ cho học Tứ thư, Ngũ kinh, các loại sách khác đềukhôngdạy. Học sinh cũngkhôngmuốn lãng phí thời gian đọc các loại sách khác,trênbàn mỗi người cũng chỉ có tứ thư ngũ kinh. Dù saothìchỉ cần hiểu được những sách này, huyện thí, phủ thí, viện thí đều có thể thi được.
“Tiểu học tập giải”, “Ấu học quỳnh lâm” chỉ là sách vỡ lòng cơ bản nhất,trênlớp chủ yếusẽphải học “Hiếu kinh”, “Đại Học”, “Trung Dung”, sau đó mới là “Luận ngữ”. “Mạnh Tử” và những loại sách khác, tiên sinhtrênlớpsẽbỏ qua, học sinh bình thường có thể tự đọc, có gìkhônghiểu có thể hỏi tiên sinh. Học xong Tứ thưthìcó thể bắt đầu chuyển qua “Kinh Thi”, “Thượng Thư”, “Chu Dịch”, “Lễ Ký”, “Tả Truyện”.
Học thuyết của Lão Trang được coi là bàng môn tả đạ, tiên sinhkhôngchỉkhôngdạy mà cònkhôngcho học sinh đọc. Tới khi họ học chắc cơ bản mới đồng ý để họ đọc cho biết.
Phương pháp dạy của lão tiên sinh ở tộc học và Tôn tiên sinh đều là như vậy. Điểm khác biệt chính là lão tiên sinh ở tộc họcsẽgiảng giải từng câu từng chữ,khôngcho học sinh cơ hội tự giải thích. Tôn tiên sinh dù sao cũng là người từng dự thi hương, so với lão tiên sinh kiathìhiểu biết hơn, nhưng ông ta là người được Phó tứ lão gia mời đến dạy cho con cháu trong nhà nên nếu học sinh họckhôngtốtthìlà ông ta thất trách. Do đó, ông ta nghiêm khắc hơn lão tiên sinh ở tộc học rất nhiều.
Phó Vânanhkhôngcần tham gia khoa cử,yêucầu của Tôn tiên sinh đối với nàng khác vớiyêucầu dành cho Phó Vân Khải và Phó Vân Thái.
Nhưng mà khác nhau ở điểm nào, Phó Vânanhcũngkhôngbiếtrõ. Nếunóilà tiên sinhkhôngnghiêm khắcthìkhôngđúng, nếu nhưmộthôm nào đó nàng có chút lơ là, ông ta ngay lập tức có thể nhìn thấysựqua loa đó từ chữ viết của nàng, rồi ngày hôm đó chắc chắnsẽcó thêmmộtphần bài tập để trừng phạt.nóilà tiên sinh nghiêm khắc cũngkhôngphải, với việc thi thoảng nàng xuyên tạc chú thích của cổ nhân, ông ta làm nhưkhôngthấy, có cảm giáckhôngmấy để tâm.
Ngoài ra, còn có cómộtsựkiện làm Phó Vânanhdở khóc dở cười: Sau khi trưng cầu ý kiến của Phó tứ lão gia, Tôn tiên sinhyêucầu nàng học thuộc sách vỡ lòng, đồng thời bỏ qua “Nữ tắc”, “Nữ huấn”, dạy luôn cho nàng “Cửu chương số học”.
Ra là Phó tứ lão gia mong muốn Phó Vânanhhọc cách ghi sổ sách, sau này giúp ông quản lý cửa hàng. Nghenói”Cửu chương số học” dạy tính toán, ông nhiệt liệtyêucầu Tôn tiên sinh đưa quyển sách này vào chương trình học.
Đọc thuộc lòng là thế mạnh của Phó Vânanh, “Thanh luật vỡ lòng” bảy tám nghìn chữ, “Huấn mông biền câu” hơn sáu ngàn chữ, mỗi ngày nàng đọcmộtđoạn, nửa tháng sauđãcó thể thuộc làu làu. “Cửu chương số học” thực tế cũngkhôngkhó, nàng từng học “Cửu cửu thừa pháp ca quyết” [2] nên tính toánkhôngphải là vấn đề. Vấn đề là ở chỗ Tôn tiên sinh vốn biết phương pháp tính toán ở phòng thu chi và phương pháp học toán “Cửu chương số học” chẳng liên quan gì đến nhau, tại sao còn nghe theo ý Phó tứ lão gia?
[2] “Cửu cửu thừa pháp ca quyết” là Bảng cửu chương ta học ở tiểu học. “Cửu chương số học” làmộtquyển sách toán.
“Cửu chương số học” chương thứ nhất chính là đo đạc ruộng đất, bắt đầu từmộtđề số học đơn giản: “Ta cómộtthửa ruộng quảng mười lăm bộ, từ mười sáu bộ. Hỏi diện tích thửa ruộng là bao nhiêu?”
Quảng là chỉ chiều rộng thửa ruộng, từ là chỉ chiều dài thửa ruộng, chiều dài nhân với chiều rộng là ra số tích bộ [3], lấy số tích bộ này chia cho 240thìra số mẫu.
[3] Đơn vị đo chiều dài ở đây là bộ, bộ x bộ = bộ^2, gọi là tích bộ,mộtđơn vị diện tíchkhôngthường dùng. 1 mẫu = 240 tích bộ.
Mười lăm nhân mười sáu được vừa đúng 240 tích bộ, nên đáp án của đề này làmộtmẫu.
Tôn tiên sinh giảng xong đề thứ nhất liền hỏi Phó Vânanh: “Nghe có hiểukhông?”
Phó Vânanhkhẽ gật đầu.
“Tốt lắm, khép sách lại.”
Tôn tiên sinhnói.
Phó Vânanhlàm theo.
“Giờ ta cómộtthửa ruộng quảng hai dặm, từ ba dặm, hỏi thửa ruộng bao nhiêu mẫu?”
Đề này vẫn nằm trong “Cửu chương số học”, Phó Vânanhkhôngdo dự, lập tức trả lời “22 khoảng 50 mẫu.”
Năm thước làmộtbộ, 300 bộ làmộtdặm, hai dặm là 600 bộ, ba dặm là 900 bộ. 600 nhân với 900, lại chia cho 240 là 2250 mẫu, cứ 100 mẫu làmộtkhoảnh, đáp án là 22 khoảnh 50 mẫu.
Tôn tiên sinh trầm ngâmmộtlát, ánh mắt quét qua phía bên ngoài bình phong. Bên ngoài, Phó Vân Khải và Phó Vân Tháiđangdựng thẳng quyển sách lên, giả vở đọc nhưng thực ra làđanggật gà gât gù, chắc chắn làđangngủ gật. Ông ta lắc đầu, hỏi Phó Vânanh: “Kết quả này là do ngũ tiểu thư học thuộc hay là tự tính?”
Ngữ khí hơi khác so với bình thường, cómộtcảm giác trang nghiêm mà Phó Vânanhkhônglý giải được.
Nàng thànhthậttrả lời: “khôngdám dối gạt tiên sinh, là học trò học thuộc, chương về đo đạc ruộng đất này tađãthuộc lòng tất cả các đề rồi.”
Tôn tiên sinh hiếm khi cười nhưng giờtrênmặt cũng cómộtnét cười nhàn nhạt: “Vậy có suy nghĩ đến phương pháp tínhkhông?”
Phó Vânanhcúi đầu suy nghĩ, nhưng cũng nhanh chóng hiểu ra, đứng dậy đáp: “Học trò hiểu rồi ạ.”
“Ngươi ngồi xuốngđi.”
Tôn tiên sinh gật đầu ý bảo nàng ngồi xuống, thở dàimộttiếng.
thậtra ông ta để Phó Vânanhhọc “Cửu chương số học” vốn là định làm khó nàng, để nàng biết khó mà lui.
Cổ nhânnói: “Giáo dụckhôngphân nòi giống”, dù thân phận học sinh có thấp kém cỡ nào, chỉ cầnmộtlòng hiếu học, người làm thầy vẫn nên dạy dỗ cho đến nơi đến chốn. Đối với câu này, các thế hệđãcó vô số cách giải thích khác nhau,khôngphân biệt giàu nghèo,khôngphân biệt thông minh hay ngu dốt,khôngphân biệt đắt rẻ sang hèn, thậm chíkhôngphân biệt thiện ác, chỉ có chưa từng có ainóicâu này còn bao hàm ý nghĩakhôngphân biệt nam nữ.
Tôn tiên sinhkhôngphải chưa từng dạy học sinh nữ. Trong số đó, có rất nhiều người thông minh sáng dạ, khả năng tiếp thu và thiên phúkhôngthua nam giới. Nhưng chỉ có mình Phó Vânanhkhiến ông ta nhìn thấy tham vọng và sức sống mãnh liệt. Nàng học tập bằngmộtsựbướng bỉnh và kiên trì đến mức kì quái, có cảm giác giống như loài cỏ dại điên cuồng phát triển ở đồng quê mỗi khi hè về, nhìn nhưkhônghề có trật tự gì nhưng lại bền bỉ, mạnh mẽ,khôngbiết lùi bước.
Hơn thế, dẫu có bị thiêu cháy cũngsẽmau chóng mọc lại.
Con đường phía trước xa vời là thế nhưng nàng tựa nhưmộtngôi sao,mộtánh nến, ở trong mưa gió dẫu chập chờn nhưngkhôngtắt, cố chấpđivề phía trước.
Nếu như Phó Vânanhchỉ coi việc học hành là cách để nàng tô điểm những đức tính của mìnhthìkhôngsao, Tôn tiên sinh sẵn sàng dốc hết tài học dạy cho nàng, nhưng nàng nào nghĩ thế.
Cuộc đời này cực kỳ hà khắc với phụ nữ, đặc biệt có vài phụ nữkhônghợp đọc sách, đọc nhiều sách, họsẽhiểu ra nhiều chuyện. Hiểurõrồisẽđau khổ phẫn hận cả đời.
Cuối cùng vẫn là học sinh của mình, Tôn tiên sinhkhôngnỡ nhìn thấy Phó Vânanhbước lên con đườngkhôngcó lối thoát này, ông ta muốn kéo nàng quay trở lại. Tạo lậpmộtcon đường mới phải gánh chịu quá nhiều thành kiến của thế tục và đồn đại của người đời, con đường bằng phẳng mà mọi người đều có thể chấp nhận mới là con đường nàng nênđi.
Nhưng ông ta thất bại rồi. Phó Vânanhvẫn cứ cố chấp như thế, cần cù, chăm chỉ,thậtsựquá kiên định. Nàng thức dậy từ sáng sớm, cặm cụi cả ngày. Cái quyết tâm học tập đến mức độ có thể gạt bỏ mọi chuyện này khiến chomộtngườiđãnhiều lần tham gia thi hương như Tôn tiên sinh cũng phải giật mình, thậm chí là chấn động.
Chỉ trong có mấy tháng, nàngđãđuổi kịp Phó Vân Khải và Phó Vân Thái.
Nghĩ đến đây, Tôn tiên sinh bỗng nhiên xoay người,điđến gian ngoài, lấy thước ra, đạp mạnh xuống bàn học của Phó Vân Khải và Phó Vân Thái vài cái.
Ầm ầm mấy tiếng phát xuống, haianhemđangngủ gà ngủ gậtkhôngbiết chuyện gì xảy ra còn tưởng rằng có động đất đến nơi thét lênmộttiếng, ném sáchđangchắn trước mặt ra, sợ đến nỗi nhảy cả lên.
Sách vở giấy bút đều quăng hết xuống đất, đến chiếc ghế bằng gỗ liễu cũng đổ rầm xuống đất, ầm ĩ cả lên.
Sắc mặt Tôn tiên sinhâmthầm như nước.
Lời tác giả:
Về “Mạnh Tử”, bởi vì Chu Nguyên Chương thấy trong đó có câu “Dân vi quý, xác tắc thứ chi, quân vi khinh” (Dân là quý hơn hết, kế đó là xã tắc; vua lànhẹ), “Quân chi thị thần như thổ giới, tắc thần thị quân như khấu thù” (Vua mà coi bề tôi như cỏ rác,thìbề tôisẽcoi vua như thù địch), vân vân, có thể gây bất lợi với chosựthống trị của Chu gia nhà lão nên vô cùng tức giận, hạ lệnh đem bài vị Mạnh Tử ra khỏi Khổng miếu,yêucầu xóa toàn bộ những câu đề cập đến chuyện “dân nặng vuanhẹ” ra khỏi sách “Mạnh Tử”.
Thời đó, ở học đường dạy bản rút gọn của “Mạnh Tử”, thi cử cũngsẽkhôngdùng “Mạnh Tử” để ra đề.
Đương nhiên trong truyệnsẽkhôngnhấn mạnh việc này.
…………………………
Tiến sĩthậtsựrất rất rất khó mà thi được. Mỗi lần thi hội thời xưa, tiến sĩ đại khái tầm hai ba trăm người, đây là tuyển chọn trong cả nước. Đất Giang Nam học bá nhiều như chó con,trêntrời dưới đấtkhôngsai so được,khôngcầnnóiđến. Ở các huyện thị khác, đỗ được cử nhânđãthấy mỹ mãn rồi, có thể có cái chức quannhỏ. Châu huyện bình thườngmộtthế hệ đượcmộthai tiến sỹđãlà tốt lắm rồi.